گازی سروشتی سەرەكیترین سەرچاوەی وزەی ماڵەكانمانە و بڕبڕەی پشتی دروستكردنی وزەی كارەبایە. هەروەها دۆستێكی خاوێنی ژینگەشە. ئەگەر زانستیانە و بە نۆرم و ستانداردە جیهانییەكان مامەڵەی لەگەڵ بكەین، لە زۆر لە سەرچاوە سروشتییەكانی دیكەی وزە كەمتر زیان بە ژینگە دەگەیەنێت.
لە ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا 51%ی ماڵەكان بەهۆی گازەوە لە زستانان گەرم و لە هاوینان فێنك دەكرێنەوە. مخابن لەبەر ئەوەی بەرهەمهێنانی گازی سروشتی و كۆگاكردن و گواستنەوەی تەكنەلۆجیایەكی تایبەتی دەوێ، زۆر لە وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت، بە تایبەتی وڵاتە ناپیشەسازییەكان و كەم گەشەسەندووەكانی جیهانی سێیەم، خۆیان لە قەرەی بەكارهێنانی ئەم سەرچاوە گرنگەی وزە نادەن و بە شێوەیەكی تراژیدی لێدەگەڕێن گازی بەرهەمهاتوو لە كێڵگەكانی نەوت تێكەڵ بە هەوا بێت و بسووتێندرێ و بەفیڕۆ بدرێ. ساڵانەش ملیۆنان و بگرە ملیاران دۆلار بە هەدەر دەدرێت و ژینگەشی پێ ژەهراوی دەكرێت.
عێراق و كوردستان، دوو ناوچەی دەوڵەمەندن بە گازی سروشتی. بە گوێرەی راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان كە جێی متمانەن، عێراق دەیەم وڵاتی دەوڵەمەندە بە گازی سروشتی لەسەر ئاستی جیهان. ئەوە سەرباری ئەوەی یەكێكە لەو وڵاتانەی كەمترین كاری پشكنینی جیۆلۆجیی بۆ كراوە. بۆیە ئەستەمە یەدەگی مسۆگەری گازی سروشتی بە وردی بخەمڵێنرێت. ئەگەر پڕۆسەی پشكنین و گەڕان بەدوای گازی سروشتی چالاك بكرێت و بوار بڕەخسێنرێت بۆ كۆمپانیا نێودەوڵەتییە خاوەن تەكنەلۆجیە پێشكەوتووەكان تا كاری پشكنینی چڕ ئەنجام بدەن، رەنگبێت عێراق خاوەنی 300 تریلیۆن پێ سێجا یەدەگی گاز بێت. بە دووری نازانم نیوەی ئەو یەدەگە زەبەلاحە لە كوردستان بێت.
ئاشكرایە رژێمە بێ دید و بێ روئیا یەك لەدوای یەكەكانی بەغدا، فڕیان بەسەر ستراتیژ و پلان و گەشەی ئابووریی درێژخایەن و رێزگرتن لە ژینگەی مرۆڤایەتییەوە نەبووە تا بیر لە پڕۆژەی وەبەرهێنانی درێژخایەن لە بواری گازی سروشتی بكەنەوە، كە پشوویەكی درێژ و هزرێكی قووڵی ئابووری و سیاسیی دەوێت.
ئەوان هەر لە خەمی قازانجی بێ پلان و بەدەستهێنانی ملیاران دۆلاری خێرای نەوتی خاودا بوونە كە بە بەراورد لەگەڵ گازی سروشتی، دەرهێنان و گواستنەوە و عەمباركردنی تەكنەلۆجیایەكی زۆر ساناتری دەوێت. قازانجی خێرای نەوتی خاو، بێگومان بۆ بنیاتنانی خێرای وڵات نەبووە، بەڵكو بۆ وەگەڕخستنی مەكینەی جەنگە كاولكارەكانیان بووە كە سەرئەنجام سەری خۆیان و میللەتەكەشیان خوارد.
لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، قەتەر و ئێران زوو دركیان بە گرنگیی گازی سروشتی كرد. ئەوان، وەك سەرچاوەی وزەی ئایندە، بە هاوكاریی كۆمپانیا زەبەلاحەكانی بواری گاز، بەرنامەیەكی گەورەی ئابوورییان بۆ خۆیان داڕشت. ئەمەش بووە هەوێنی ئەوەی ئەوان ببنە خاوەنی ژێرخانێكی پتەوی پیشەسازیی بەرهەمهێنان و كۆگاكردنی گازی سروشتی. لە ئێران راكێشانی لوولەی گاز بۆ سەرجەم ماڵەكان و كۆمپانیا و كارگە جۆراوجۆرەكانی پیشەسازی، بووەتە سیمایەكی گرنگی ژێرخانی ئابووریی وڵات. تەنانەت مۆتۆری ئۆتۆمبێلەكانیش وا گونجاندراون كە بتوانن جگە لە بەنزین، گازی سروشتیش بەكاربێنن. لە پڕۆژەی ناسراو بە كێڵگەی باكوور لە كەنداوی عەرەبی (فارسی) تایبەت بە گازی سروشتی لە وڵاتی قەتەر، لە ژێر گوشاری خانەوادەی فەرمانڕەوای دەوحە، كۆمپانیای ئێكسۆن مۆبیل بە دەیان ملیار دۆلار سەرمایەگوزاری كردووە.
قەتەر ئێستا خاوەنی گەورەترین پرۆژەی بەرهەمهێنانی گازی سروشتییە لە جیهاندا. زۆر لایەن هەبوون كە هیچ ئومێدێكیان بە پڕۆژەی دوور لە كەنارەكانی قەتەر نەبوو، ئەمەش لەبەر سەختی و ئاڵۆزیی ئەو پڕۆژەیە كە لەلایەك هەموو پڕۆسەكانی دەرهێنان و كۆگاكردن و گواستنەوەی سەخت و ئاڵۆزە و تەكنەلۆجیای تێكهەڵكێش و سەرمایەی زەبەلاحی دەوێت، لەلایەكی دیكەشەوە پڕۆژەكە لە قووڵایی هەزاران مەتر لە ژێر خاكی دەریادایە، لە ناوچەیەكی هەستیار و ناجێگیری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە هەمیشە قابیلی گڕگرتن و جەنگە. لەكاتی دانوستاندنەكانی جێبەجێكردنی پڕۆژەی كێڵگەی گازی باكوور، كۆمپانیای شێل بە ئەسپایی هێلكەكانی خۆی لە سەبەتەی قەتەر دەرهێنا و خستیە پڕۆژەیەكی ستراتیژیی ئوسترالیای ئارام.
قەتەر خێرا بە ئاگا هات و هانای بۆ كۆمپانیا چاونەترسەكەی جیهان، ئێكسۆن مۆبیل برد.
ئێكسۆن مۆبیل بە هاوكاری كۆمپانیا دەستەخوشكەكانی، پڕۆژەی هەرە گەورەی كێڵگەی باكووریان بە ئەنجام گەیاند و قەتەر بوو بەو وڵاتە بچووكە مەزنەی كە هەندێك جار یاری بە چارەنووسی زلهێزەكانیش، نەخاسمە بچووكەكان، دەكات. پرسیار ئەوەیە: قەتەر كە لەناو قورگی دەریا گاز بەرهەمدێنێت، عێراق بۆچی ناتوانێت لەسەر وشكانی گازی پێویست بەرهەم بێنێت و بەلای كەمی پێداویستییەكانی ناوخۆی پێ دابین بكات؟ ئەو مەتەڵە چییە كە ئێمە تێیناگەین؟ بۆ دەبێت لە ئێرانەوە گاز بۆ وڵاتێكی خاوەن یەدەگێكی زەبەلاحی گازی وەك عێراق بگوازرێتەوە؟
گازی قەتەر هێندە دوورەدەستە لە هەموو شوێنێك كە لەڕووی ئابووری و جیۆپۆلیتیكی ئەستەمە لوولەكێشی بكرێت بۆ بازاڕەكانی جیهان. هەربۆیە ئێكسۆن مۆبیل و كۆمپانیا هاوبەشەكانی، دوای ئەوەی گازی بەرهەمهاتوو لە یەكە تێكهەڵكێشەكانی “كۆمپرێس” كردن دەكەن بە “شلە”، لەڕێگای كەشتیی تایبەت بە عەمباركردنی “گازی گۆڕدراو بۆ شلە”، ئەو كاڵا گرنگە دەگوازنەوە بۆ بازاڕەكانی جیهان. گەشتی كەشتییەكان، هەزاران كیلۆمەتر و دەیان رۆژ دەخایەنێت. وڵاتە كڕیارەكانیش دەبێت دەزگا و یەكەی پرۆسێسكردنی تایبەتیان هەبێت، كە گازی گۆڕدراو بۆ شلە دووبارە بكەنەوە بە گاز و بۆ شوێنەكانی بەكارهێنان بیگوازنەوە. بە بڕوای ئێمە، شارەكانی عێراق بە هەمان شێوەی شارەكانی كوردستان، هاوسێی كێڵگەكانی گازن و لوولەكێشی بۆ ماڵەكانمان و بۆ پیشەسازیەكانمان كارێكی زۆر سەخت و ئەستەم نابێت.
ئەگەر حكومەتی ناوەند ناچارە، یان سەركردەكانی بەغدا دید و روئیایان هاوشێوەی سەركردە كۆڵەوارەكانی پێشوویانە، كورد نانی لە سەر سێر نەسووتاوە و ماڵەكانیشمان لە سەرمان رەقنەبوونەتەوە بۆ ئەوەی ماراسۆن بەرەو ئەنجامدانی پرۆژەی هاوشێوەی پرۆژە لەرزۆك و بێ بنەما ئابوورییەكانی بەغدا بكەین. ئێمە پێمان باشە پڕۆژەی ستراتیژیی گەورە لەگەڵ ئێرانی دراوسێ ئەنجام بدرێت، بەڵام ئەمە چ ستراتیژێكە خاكی ژێر زەوی وڵات لێوان لێو بێت لە گازی سروشتی و ئێمەش خۆمان دەستەمۆی گازی ئێران بكەین و بایی ملیاران دۆلار سەرمایەگوزاریی تێدا بكەین؟
فەرموون هەرێمی كوردستان با داوا لە ئێرانی دراوسێ بكات تاوەكو هاوبەشی و پشتیوانی لە دروستكردنی پاڵاوگەیەكی ستراتیژی گەورە بكات كە بە “ستانداردی جیهانی” بەنزین بۆ هەموو كوردستان و ناوچەكە دەستەبەر بكات. فەرموون لوولەی نەوت بەخاكی ئێراندا بەرەو بەندەر عەباس و بەرەو سنوورەكانی ئەفغانستان راكێشن و لە دەرگای بازاڕەكانی چین و هیندستان بدەن. بۆ ئێرانیش، هێندەی لە دەستتان دێت پارەی ترانزێتی نەوت و لوولەكان بە تاران ببەخشن و هاوشێوەی توركیا سەرچاوەیەكی داهاتی ستراتیژی هەمیشەیی بۆ تاران مسۆگەر بكەن. كێڵگە زەبەلاحەكانی باشووری عێراق، ئەوەندە گازی بەرهەمهاتوو لە هیچ و خۆڕایی دەسووتێنن، گڕی مەشخەڵی كێڵگەكانی نەوت هاوشێوەی بابا گوڕگوڕی كەركووك، شەوانە لە ئاسمانەوە سەرنجی فڕۆكەوانەكان رادەكێشن كە بەسەریاندا دەفڕن.
زۆرن ئەوانەی هاوڕان لەگەڵ ئەوەی كە عێراق دەوڵەتێكی شكستخواردووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و پاشكۆیەكی بێ هەیبەت و بێ سەروەریی ئێرانە. هەر سەرۆكوەزیرێك لە بەغدا بێتە سەر كار، دەبێت گلۆپی سەوزی لە تارانەوە بۆ داگیرسابێت. دەبێت سەرۆكوەزیر بەڕوونی بەرژەوەندییە ستراتیژییەكانی ئێران لەبەرچاو بگرێت، ئەگەرنا بە دەردی ئەیاد عەللاوی دەچێت، بە جۆرێك لە شانۆگەرییە سیاسییەكانی عێراقدا رۆڵی ”كۆمبارس“یشی پێنادرێ.
بێگومان نامانەوێ باس لە سیاسەتی پاشكۆیەتیی عێراق بكەین بۆ ئێران، چونكە دەزانم كە هیچ نووسینێك داد نادات و تۆزقاڵێك ئەو واقیعە تاڵەی عێراق شیرین ناكات. ئەوەی بۆ ئیمە جێگای نیگەرانیی گەورەیە، ئەوەیە كە سیاسەتێك بگرینە بەر لە بەغداوە "كۆپی" كرابێت و لە هەولێر وەك خۆی "پەیست"ی بكەین و بیكەینە نەخشەڕێگای خۆمان. سیاسەتی ناواقیعی، ئەگەر خزمەت بە دۆزێكی كاتییش بكات، لە ژێر هەر فشارێكی ناوخۆیی و ئیقلیمیدا بێت، دواجار دەرهاویشتەی مەترسیداری لێدەكەوێتەوە.
لە بەغدا، لەو چەند ساڵەی رابردوودا، باس باسی پڕۆژەی گازی ئێرانییە بۆ شارەكانی عێراق. گوایە پڕۆژەكەش لە سەروبەندی تەواوبووندایە. ئەمساڵیش، دوای گۆڕینەوەی چەند سەردانێكی بەرپرسانی ئێرانی و هەرێمی كوردستان، هاوشێوەی پڕۆژەكەی ئێران لەگەڵ حكومەتی ناوەند، لە میدیاكانەوە باس لە پڕۆژەی گواستنەوەی گازی ئێرانی بۆ شارەكانی هەولێر و سلێمانی دەكرێت. ئەگەر حكومەتی عێراق ئامادەیە ئەو گەمە بێ ئاكامە ئابوورییە لەگەڵ تاران بكات، كورد دەبێت خەونی واقعیانەتر ببینێ و تەنها بچێتە ژێر باری ئەو پڕۆژە ئابووریانەی كە سوود بە هەردوو گەلانی ئێران و كوردستان دەگەیەنێت.
ماوەیەك بەر لە ئێستا، كۆمپانیایەك كە نزیك لە هەولێری پایتەخت سەرگەرمی كاری گەڕان و پشكنین بەدوای نەوت و گاز بوو، زۆر لە كارمەند و ئەندازیارە كوردەكانی خۆی ناردە ماڵەوە. یەكێك لە هۆكارەكانی كەمكردنەوەی چالاكییەكانی ئەو كۆمپانیایە و ناردنە ماڵەوەی كارمەندەكان، ئەوەبوو كە كۆمپانیای ناوبراو، لەبری نەوتی خاو گازی سروشتیی دۆزیوەتەوە و نازانێت چی لە گازی دۆزراوە بكات و لە كوێ بە بازاڕی بكات. دەنگۆیەكان وا بڵاوبوونەوە كە كار و چالاكیەكانیان سست كردووەتەوە و پێویستیان بە زۆرێك لە كارمەندەكانیان نەماوە.
پێویستە لەبری هاوردەكردنی گازی سروشتی لە ئێران، كێڵگەكانی گازی هەرێم لە (گەرمیان)ەوە تا زاخۆ، لەڕێگای پڕۆژەی ستراتیژی هاوچەرخ و بە هاوبەشی لەگەڵ كۆمپانیا ناودارەكانی جیهان بخەینە گەڕ.
پێویستە لەبری گازی ئێرانی، گازی كوردستان بۆ ماڵی كورد بێت و پیشەسازیی هەرێمی كوردستانی پێ ببووژێنرێتەوە. هەرچیش مایەوە بۆ توركیای تینووی گازو وزە هەناردە بكەین. باشترین سیناریۆش، خوا یار بێت، ببینە جێگرەوەی نابوكۆی نیمچە مردوو. لەبری گازی سروشتی لە سێبیریای روسیاوە، ببینە بەشێك لە ئاسایشی وزەی ئەوروپا.
داواكارم لە داڕێژەرانی سیاسەتی هەرێمی كوردستان، تەنها مامەڵە بەو كارتانە بكەن كە لە ئایندەدا واقیعی تاڵمان بەسەردا ناسەپێنن و بواری مانۆڤەر و گۆڕینی ستراتیژیەتمان پێدەبەخشێت. یەكێك لە خاسیەتەكانی پڕۆژەی گازی سروشتی لە وڵاتان، بریتییە لە واژۆكردنی وڵاتی كڕیار بەوەی بۆ ماوەی دەیان ساڵ پابەندی كڕین بێت. ئەو نرخەی كە لەسەری رێككەوتوون و ئەو بڕە گازەی كە دیاریكراوە، نابێت لەوە كەمتر داوا بكرێت.
چەندین جار وڵاتی كڕیار بە ناچاری لە ژێر سایەی گرێبەست و دژ بە پێداویستیی خۆی گاز دەكڕێت. ساڵانە توركیای دراوسێمان، دووچاری ئەم كێشانە لەگەڵ ئێران و روسیا دەبێتەوە. بۆ رووبەڕووبوونەوەی كێشەكانمان لە بواری وزە، پێویستە بە دوای چارەسەری هەمیشەییدا بگەڕێین و پلانە ئابوورییە مەودا درێژ و خۆڕاگرەكان بۆ ئایندەی كوردستان دابڕێژین. دەبێت خۆمان لە قەرەی چارەسەری كاتی نەدەین. سیاسەتمەداری ناوداری ئەمریكی، هێنری كیسینجەر، دەڵێت: چارەسەری كاتی وەك بۆمبی تەوقیتكراوە، هەر رۆژێك بێت دەتەقێتەوە.
سەرچاوە: ڕووداو
